Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, Củ Chi là một trong những địa danh nổi tiếng với nhiều chiến công hiển hách và cả những hy sinh, mất mát to lớn.
Quân xâm lược đã dồn toàn lực để hòng đánh phá và biến nơi đây thành vùng đất chết. Củ Chi trở thành nơi đối đầu lịch sử một bên là tinh thần yêu nước nồng nàn, ý chí quật cường, sẵn sàng hy sinh vì độc lập, tự do cho quê hương, đất nước, một bên là mưu đồ thâm độc cùng với những vũ khí và phương tiện chiến tranh hiện đại nhất của kẻ xâm lược. Trong mưa bom bão đạn, dưới sự lãnh đạo của Đảng, bằng sức mạnh của chiến tranh nhân dân, quân và dân kiên cường bám trụ, chiến đấu dũng cảm, đập tan ý đồ của quân xâm lược.
Chính chiến tranh khốc liệt ấy, trước yêu cầu thực tế của chiến trường, Đội nữ Du kích được Ban Thường vụ Huyện ủy Củ Chi và Ban Chỉ huy Huyện đội Củ Chi quyết định thành lập vào ngày 10/11/1965. Đội nữ Du kích được giao nhiệm vụ bám theo dân vào ấp chiến lược, nắm tình hình địch tổ chức hành quân, càn quét, bắn pháo, thả bom; vận động quần chúng đấu tranh; hướng dẫn bà con tiếp tế lương thực, thực phẩm, thuốc men ủng hộ cách mạng. Các chị còn nắm tình hình, theo dõi quy luật hoạt động của từng sắc lính, quan sát vẽ sơ đồ hàng rào kẽm gai, bờ bao ấp chiến lược, đánh dấu những chỗ địch gài mìn cũng như nắm chắc việc hàng đêm bọn lính thường co cụm ở đâu và lối vào ấp chiến lược an toàn để bộ đội ta có thể đột nhập. Ở bên ngoài, các nữ du kích phối hợp với bộ đội địa phương chống càn, tiêu diệt sinh lực địch.
Các chị ngày ấy đang căng bầu máu nóng tuổi đôi mươi, đã làm nên những trận đánh đi vào lịch sử. Các trận đánh diễn ra cả ban ngày, ban đêm, trong ấp chiến lược, ngoài đồn bót, ở cả những tụ điểm ăn chơi của địch. Các chị đã anh dũng chiến đấu với kẻ thù, ngày nào cũng diệt được Mỹ, người nào cũng diệt được Mỹ. Trong lá thư Đội trưởng Nguyễn Thị Nê viết báo công với Bác Hồ (1967) có đoạn: “… ai ai cũng diệt được ít nhất 03 tên Mỹ. Hơn một nửa số chị em được bầu là Dũng sĩ diệt Mỹ, diệt cơ giới… Riêng phần cháu đã diệt được 15 tên Mỹ, 20 tên ngụy, phá hủy 2 xe tăng, 2 xe bọc thép và 2 khẩu pháo. Cháu tự thấy còn nhiều thiếu sót…”
Hoa dũng sĩ nhiều màu sắc nở rộ khắp xóm làng. Tiếng tăm của Trung đội nữ Du kích Củ Chi vang xa. Trung đội được tặng 6 Huân chương chiến công các loại, 70 lượt chị trở thành Dũng sĩ diệt Mỹ, Dũng sĩ diệt xe tăng, 3 chị là Chiến sĩ thi đua cấp Miền và cùng nhiều bằng khen, giấy khen của Miền và của Quân khu Sài Gòn-Gia Định.
Chiến tranh có mất mát, hy sinh, cái giá phải trả cho hòa bình, tự do và thống nhất quê hương là vô cùng to lớn. Từng ngọn cỏ, gốc cây của quê hương địa đạo đã hòa lẫn máu và nước mắt của những người đã sống, chiến đấu và đi qua mảnh đất này. Riêng Trung đội nữ Du kích có 24 chị đã dâng hiến trọn tuổi thanh xuân cho Tổ quốc “có cái chết hóa thành bất tử”. Nhiều chị còn bị địch bắt bớ, tù đày, bị tra tấn hết sức dã man, song các chị vẫn luôn trung thành với sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân. Người đội trưởng đầu tiên -Liệt sĩ Nguyễn Thị Nê anh dũng hy sinh vào năm 1969 và được Đảng-Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân vào ngày 30/8/1995.
Sự cống hiến và hy sinh của các chị đã tô thắm thêm truyền thống vẻ vang của quê hương Củ Chi Đất Thép thành đồng. Ghi nhận những công lao đó, ngày 26/4/2018, Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã ra Quyết định số: 623/QĐ-CTN về việc phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân cho Trung đội nữ Du kích Củ Chi vì đã có thành tích đặc biệt xuất sắc trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.
Chiến tranh đã đi qua hơn nửa thế kỷ, nhưng ai ai cũng đều ca ngợi “chất anh hùng” mãi luôn ở trong các dì, các chị. Mỗi nữ chiến sĩ năm xưa giờ là những tấm gương mẫu mực ở cuộc sống gia đình và xã hội. Mỗi người đã tự nỗ lực học tập và đảm đang tháo vát, biết làm kinh tế giỏi, tạo dựng cuộc sống mới và tiếp tục có nhiều đóng góp xứng đáng vào sự nghiệp xây dựng quê hương giàu đẹp.
Thế hệ sau noi theo thế hệ đi trước, thế hệ nữ trẻ Củ Chi đã từng ngày không ngừng tiếp nối truyền thống đó, sẵn sàng dấn thân trên các lĩnh vực, sống-hành động bằng chính tinh thần, ý chí của ông cha ngày trước; góp phần khắc họa, phát huy đặc trưng tính cách của con người vùng Đất Thép thành đồng, luôn năng động, sáng tạo, đi đầu, dám chấp nhận thử thách, nhân ái, nghĩa tình. Có nhiều tấm gương phụ nữ tiêu biểu trong xây dựng gia đình hạnh phúc, thành đạt trên các lĩnh vực chính trị, sản xuất, kinh doanh, nghệ thuật, giáo dục, y tế…
Thế hệ hôm nay, nhất là thế hệ trẻ hãy sống, lao động, học tập, làm việc sao cho thật xứng đáng là những người con của quê hương được phong tặng danh hiệu “Đất Thép thành đồng”; có Trung đội nữ Du kích được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân; có hàng ngàn Dũng sĩ diệt Mỹ; 40 Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, Anh hùng Lao động; có 2.087 Mẹ Việt Nam anh hùng.
“… Ai đến An Nhơn, ai về An Phú
Mỗi chiều nghe tiếng chị du kích quân hát rằng
Quê ta là đất Củ Chi quân thù mà đến, có đi không ngày về…
Chị em ta quyết thành dũng sĩ
Diệt Mỹ xâm lăng, diệt lũ bạo tàn…”
Kiều Ngân